ZÉFIRO
Polska Premiera
reż. José Álvaro Morais, Portugalia 1993, 47’
dir. José Álvaro Morais, Portugalia 1993, 47’
Bilety | Tickets | Bilhetes
Gdańsk, Instytut Kultury Miejskiej
+ CI, KTÓRZY CZEKAJĄ NA BUTY ZMARŁYCH, UMIERAJĄ BOSO
13 września— 16:30
Bilety | Buy Tickets
Warszawa, Kino Muranów
+ CI, KTÓRZY CZEKAJĄ NA BUTY ZMARŁYCH, UMIERAJĄ BOSO
28 czerwca— 18:00
Bilety | Buy Tickets
Łódź, Narodowe Centrum Kultury Filmowej
+ CI, KTÓRZY CZEKAJĄ NA BUTY ZMARŁYCH, UMIERAJĄ BOSO
14 czerwca— 17:00
Bilety | Buy Tickets
Katowice, Kino Światowid
+ CI, KTÓRZY CZEKAJĄ NA BUTY ZMARŁYCH, UMIERAJĄ BOSO
12 kwietnia— 14:00
Bilety | Buy Tickets
Najbardziej niezwykły i malowniczy film o Portugalii, jaki kiedykolwiek powstał – kino romantyczne i polityczne zarazem, geograficzne i historyczne, fabularne i etnograficzne. Dla tych, którzy kochają kraj Camõesa i dla neofitów – lektura obowiązkowa! Oto Luís Miguel Cintra w roli narratora wprowadza nas w obręb portugalskiej kultury, wykorzystując do tego celu rzekę i pewnego młodego uciekiniera z krwią na rękach (Marcello Urgeghe), którego meandrującym śladem wyruszymy.
Począwszy od obezwładniającego widoku Lizbony z pokładu statku sunącego powoli wzdłuż nabrzeża, przez jej portowe, przemysłowe krańce, wioski rybackie, małe kamienne miasteczka z zamczyskami na wzgórzach, ruiny rzymskich świątyń, wykopaliska archeologiczne, arabskie noce i wysuszone łąki Alentejo, które niechybnie zawiodą nas do Mértoli, mającej bezpośrednie połączenie ze Stambułem i tradycją suficką, aż po wzburzony ocean. Po drodze spotkamy całą galerię postaci, a nad opowieścią będzie czuwał Corto Maltese, marynarz-awanturnik stworzony przez włoskiego scenarzystę i rysownika Hugo Pratta w serii komiksów popularnych także w Portugalii.
The most extraordinary and picturesque film about Portugal ever made - romantic and political, geographical and historical, fictional and ethnographic at the same time! Here Luís Miguel Cintra, in the role of narrator, introduces us to Portuguese culture through the river and a certain young refugee (Marcello Urgeghe), whose meandering footsteps we follow. From the quays of Lisbon harbour, through stone villages and castles, Roman temples, Arabian nights, deserted Alentejo meadows, to the raging sea. The whole story is followed by the watchful eye of Corto Maltese, Hugo Pratt's mythical character.
O mais extraordinário e pitoresco filme sobre Portugal jamais realizado - cinema romântico e político, geográfico e histórico, ficcional e etnográfico ao mesmo tempo! Aqui Luís Miguel Cintra, no papel de narrador, dá-nos a conhecer a cultura portuguesa, através do rio e de um certo jovem refugiado (Marcello Urgeghe), cujos passos serpenteantes vamos seguir. Do cais do porto de Lisboa, passando por vilas e castelos de pedra, templos romanos, noites árabes, prados desertificados do Alentejo, até ao mar revolto. Por sua vez, toda a história é seguida pelo olhar atento de Corto Maltese, a mítica personagem de Hugo Pratt.
Stopka | Credits | Ficha técnica
José Álvaro Morais
scenariusz | screenplay | argumento
Jorge Marecos Duarte, José Álvaro Morais
zdjęcia | cinematography | direção de fotografia
Edgar Moura
montaż | editing | montagem
José Manuel de S. Lopes, Claudio Martinez
Carlos de Azevedo
obsada | cast | atores
Luís Miguel Cintra, Marcello Urgeghe, Paula Guedes, José Meireles, João Calvário, Alexandre Fernandes, Paulo Pires
producent | producer | produtor
Joaquim Pinto
produkcja | production | produção
G.E.R. (Grupo de Estudos e Realizações), Rádio e Televisão de Portugal (RTP)
José Álvaro Morais
Wybrana filmografia | Selected filmography | Filmografia
1987 - Błazen | O Bobo | The Jester
1993 - Zéfiro
2003 - Quaresma | Lent
Krytyka | Critics | Crítica
To opowieść o niemożliwościach, oporze, upartych ludziach, małych cudach, które wykraczają poza skalę produkcji, zmieniając skromne środki w wielkie filmy. Historia wyjątków. Bogate w osobliwości, portugalskie kino to konstelacja spojrzeń, kolektyw, którego José Álvaro Morais (1943-2004) był jednym z bohaterów, równie wyjątkowym, co dyskretnym i delikatnym. To wszystko jest w jego filmach. Został filmowcem w ostatnim ćwierćwieczu XX wieku na prawie trzy dekady, powracając do Portugalii z wygnania jako student reżyserii w Belgii w 1974 roku po rewolucji goździków. Był to koniec 48-letniej dyktatury i 13-letniej wojny w Afryce, wojny, która skłoniła lizbońskiego studenta medycyny do dezercji. Był to początek nowego etapu w kraju, początek kariery filmowej José Álvaro.
Cantigamente nº 3, artystyczna panorama portugalskiego XX wieku zrealizowana dla telewizji, oraz Ma Femme Chamada Bicho (1976), prawdziwe pierwsze dzieło, które portretuje parę artystów Marię Helenę Vieira da Silva, Portugalkę i Árpáda Szenesa, Węgra, naturalizowanego Francuza, poprzedziły O Bobo (Złoty Lampart na festiwalu w Locarno 1987). W tej pełnej trudności produkcji, a jednocześnie kluczowym dziele portugalskiego kina lat osiemdziesiątych, José Álvaro Morais ujawnia cechy charakterystyczne dla swojej twórczości: upodobanie do opowieści, język teatru, pojęcie sceny jako miejsca akcji, mistrzostwo montażu, mnogość postaci i aktorów, nakładające się na siebie wątki, przemieszczenia, dialog z historią Portugalii i jej obrazami, plenerami i studiem filmowym, a wszystko to ukończone po wieloletniej przerwie. Okres oczekiwania między Ma Femme... i O Bobo był pierwszym z momentów zawieszenia w karierze José Álvaro Moraisa, który powrócił z Zéfiro w 1993 roku, również pokazanym premierowo w Locarno. W latach 2000-2003 rodzinne fabuły Peixe Lua, w świetle Południa, i Quaresma, film z Północy, zapowiadały kontynuację, którą przerwała przedwczesna śmierć autora.
Urodzony i wychowany na północy Portugalii José Álvaro Morais filmował Południe w Zéfiro i Peixe Lua. Pierwszy z nich został zrealizowany na zamówienie telewizji jako dokument portretujący drugi brzeg rzeki Tag, naprzeciwko historycznego centrum Lizbony, Margem Sul także został zrealizowany dla telewizji. Tymczasem Zéfiro rozrósł się jak cienie tańczące na fasadzie starej Lizbony, opowiadając o zbrodni i namiętności w pierwszych ujęciach. Tam rozpoczyna się film nazwany na cześć wiatru (od łacińskiego zephўru), synonimu bryzy w mitologii greckiej. Wiatr z zachodu pcha film na południe. W filmie Peixe Lua żaglówka o nazwie Zéfiro podróżuje lądem, holowana przez równiny Alentejo i hiszpańską Andaluzję. Oba są filmami romantycznymi. Zéfiro, pełen nieuchwytnych postaci, ma, oprócz równoległej osi fabularnej, do której narrator (Luis Miguel Cintra) nigdy nie nawiązuje, aspekt kroniki historycznych śladów na mapie-rekwizycie, po której chodzi Cintra i którą komentuje (z pedagogicznym zacięciem renomowanego naukowca archeologa).
Luis Miguel Cintra, który towarzyszył filmom José Álvaro Moraisa od czasu O Bobo i który jest obecny w kinie portugalskim od czasu młodzieńczego debiutu w filmie Ci, którzy czekają na buty zmarłych, umierają boso (Quem Espera de Sapatos de Defunto Morre Descalço, 1971), kinematograficznego przysłowia João Césara Monteiro, przemierza terytorium przedstawione w Zéfiro. Poruszając się po tej geograficznej przestrzeni studia wraz z narratorem, film podąża również śladami uciekającego młodego mężczyzny. Świadkiem tej ucieczki jest marynarz, milczący jak inne fikcyjne postaci Corto Maltese. Słychać krzyk, ludowe pieśni, być może szepty, ale nie ma dialogów, jedynym słyszalnym głosem jest głos Cintry. W rzeczywistej scenerii tej wyobraźni zmysłowość, mit, rytuały, wszystko zmierza ku abstrakcji z wibracją światła i kolorów. Nocny błękit, jaskrawa czerwień (koszula, sukienka) na tle złocistych pól, horyzont śródziemnomorskiego błękitu.
„Bycie w Lizbonie nie oznacza bycia na południu. Oznacza bycie na północy, skręcanie za róg i odkrywanie południa”. Pierwsze zdanie daje Zéfiro impuls do podróży, nieoczekiwany komentarz z pewną dozą pedagogiki i poezji łączy się z początkowym krzykiem zarysowanej przez cienie na ścianie sylwetki dźgniętej nożem kobiety. Oto pierwsze z nieprzewidzianych pojawień się. Lizbona jest filmowana jako „ostatnie z miast śródziemnomorskich, skazane na Atlantyk przez rozległe ujście, które oddziela ją od drugiej strony”, a poza nią są cacilheiros (promy), równina Alentejo i góry Algarve, o których opowiada podróż, oddając atmosferę tej przestrzeni „poza drogą”. Komentarz mówi o przeciwieństwach przypisanych do Północy i Południa, chrystianizacji i islamizacji, kulcie świętych, którzy zostali zdetronizowani. W kadrze pojawiają się miejsca, warstwy czasu, ludzie, żeglarze, torreadorzy, robotnicy rolni, rybacy, archeologowie, wrony, łodzie, solanki, ruiny, wykopaliska. Południe to przestrzeń, która domaga się fikcji, przestrzeń zrytualizowana, która sama w sobie jest postacią i ma swoistą zmysłowość, jak mawiał José Álvaro de Morais, człowiek urodzony na północy Portugalii, pracując nad swoją wizją starożytnych korzeni i współczesnych ech. Zéfiro jest filmem natchnionym wolnością.
(tłumaczenie: Katarzyna Mazur)
Maria João Madeira ukończyła studia z zakresu komunikacji społecznej na Universidade Nova de Lisboa w 1992 roku, wcześniej pracując jako dziennikarka radiowa. Od 1993 roku pracuje w Cinemateca Portuguesa-Museu do Cinema, a od 1998 roku jest członkiem zespołu programowego, zajmuje się opracowywaniem i organizacją retrospektyw i cykli tematycznych oraz tworzeniem tekstów i katalogów. Publikowała teksty o kinie w różnych wydawnictwach, przygotowuje też tłumaczenia, bywa jurorką festiwali filmowych i prelegentką.